Libya’nın batısında yer alan Zaviye kentindeki olaylar, Afrikalı paralı askerler tarafından iki Libyalı gence işkence yapıldığı anlara ait videoyu aktivistlerin reddetmesi zemininde toplumsal protestolara tanık olan Zaviye kenti, ülkedeki siyasi süreci engelleyebilecek büyük engellerin devam ettiğini ortaya koyuyor. Siyasi seçkinler yaklaşan seçimler için fırsat kollamakla meşgulken, paralı askerlerin ve organize suç güçlerinin etkisi, dağınık ve rekabet halindeki güçler haritasının aksine ülkedeki birçok odakta yayılmaya devam ediyor. Zaviye’deki olaylar başlı başına, hızla gerilimin arttığı bir ortamda seçim yapmanın ne kadar gerçekçi olduğunun ve yetkililerin durumu kontrol etme yeteneğinin zayıf olduğunun bir göstergesi olmaya sürdürüyor.
Temel Göstergeler
Bu krizin birçok belirtisi vardır ve bunlardan en belirginleri şunlardır:
1- Devam eden güvenlik açıkları: Söz konusu durum birden fazla açıdan, özellikle de Batı Libya’daki güçler ve güvenlik unsurlarının yol haritasının etkileşim açısı olarak görülebilir. Zaviye olayları, güvenlik güçlerinin rekabetine ek olarak otoritenin bu birimlerin çokluğunu yönetmedeki veya asıl görevlerini tanımlamadaki yetersizliği ışığında güvenlik zaafiyetinin doğasını ortaya koydu. Bu krizde izlenen yol haritası, Zaviye olaylarının yansımalarının başkente yayılması durumunda herhangi bir kaosa karşı koymak için Trablus ve çevresinde konuşlandırılacağına dair açıklamalar yapan “caydırıcılık”, “istikrar desteği” ve “yasadışı göçle mücadele” kurumlarının rekabetini gösteriyordu. Görünen o ki bu çoğalma koordineli bir güvenlik değil, bir yandan nüfuz mevzilerindeki çoğalmayı, öte yandan çarpışmayı yansıtıyor. UBH hükümetinin iki taraf arasında koordinasyon sağlaması gerekirken, İki taraf arasında güvenlik sürtüşmesi yaşanıyor ve birbirlerinin bağlı kuruluşlarının üyelerini tutukluyor. Zaviye’deki Güvenlik Odası da olaylar ile herhangi bir ilişkilerinin olmadığını duyurdu.
2- Libya’da organize suçun nüfuzu: Aynı olaylar Batı Libya’da periferik ya da marjinal bir bölge olmayan Zaviye bölgesindeki çetelerin nüfuzunun boyutunu da ortaya çıkardı. Zaviye’deki paralı askerler, ülkede çıkarları olan bazı tarafların gölgesinden ibaret. Petrol, silah kaçakçılığı ve yasadışı göç işlerinde aktif, batıda Sahil Güvenlik’ten bir güç tarafından kontrol edilmesi gereken kıyı şeridine Tunus’taki Ras Jedir geçişine kadar nüfuz ediyorlar. organize suç döngüsü içinde bir kara para aklama operasyonunun bir parçası olarak malların hareketine katılabilir. Dolayısıyla zayıf bir güvenlik sistemi içinde tutarlı bir yapıya tabi olmayan güvenlik kurumlarına göre daha güçlüdür.
3- Tarafların krizi siyasi olarak istismar etme eğilimleri: Cumhurbaşkanlığı Konseyi Başkanları Muhammed el-Menfi ile Ulusal Birlik Hükümeti Başkanı Abdulhamid Dibeybe’yi Zaviye dosyasını görüşmek üzere bir araya getiren toplantı, ülkede yaklaşan seçimlere ilişkin tartışmayla bağlantılıydı. Söz konusu dosya, siyasi istihdamın doğasını ortaya koyan bağlantıdır. Bir yanda, güvenlik durumundaki kargaşanın, muhtemelen Başkanlık Konseyi’nin görüşü olan, seçimlerin istikrarlı güvenlik koşullarında yapılma olasılığını baltalayabileceğine inananlar var. Öte yandan, Dibeybe’nin ülkede güvenlik ve kontrolü sağlayamayacağını gösteren bu gerilimler tarafından siyasi olarak hedef alınabileceğini gösteren yerel haberler var. Örneğin Dibeybe, Danıştay Başkanı Halid el-Mişri ve diğer siyasi güçler tarafından, bu olayları atlatmak amacıyla sessiz kalmaları nedeniyle eleştirildi.
4- Seçimlerden önce zayıf güvenlik düzenlemeleri: Ortak Askeri Komite’nin (5+5) seçimlere hazırlanırken ülkeyi istikrara kavuşturmak için ortak bir güvenlik gücü konuşlandırmak üzere üzerinde çalıştığı güvenlik düzenlemeleri olduğu varsayılmaktadır. Bir kez daha, Zaviye’deki olaylar gelecekte olabilecekler için bir ön prova olabilir. Mesele sadece seçim sürecinin güvenliği ile ilgili değil. Kendi başına güvenlik gerilimi üretebilecek güçlerin varlığı, seçimlerden kaynaklanan herhangi bir otoriteyi mümkün kılacak disiplin fırsatlarını baltalayabilir. Devlet hala gücü tekelleştiremediği sürece bu beklenen bir senaryodur. Önemli olan bir başka faktör de, kriz masasındaki ana dosyalardan biri olmasına rağmen, ülkedeki yabancı paralı askerlerin dosyasıyla ilgili kapsamlı bir planın olmamasıdır.
5- Toplumsal güçlerin rolünü yeniden yeniden değerlendirme: Zaviye olayları, Libya’daki aktivistlerin toplumsal tabanları tarafından temsil edilen derin devletin, arenayı harekete geçirme ve kaosun yansımalarını ele alma konusunda en yetenekli güç olduğunu kanıtladı. Şehirdeki hareketliliğin kontrol edilmesi ve koordineli bir şekilde güvenlik gücünü belirlemek için çalışılırken hızla protestolar başladı. Örneğin, Batı Libya’daki personel gücünden (Libya ordusu), bir dizi aktivist ve aşiret liderinden bir komite (15) oluşturuldu. Bu, bölgenin karşı karşıya olduğu güvenlik sorunlarıyla mücadele için bir eylem planı geliştirecek olan komitedir.
Kaosu Tetikleyen Unsurlar
Genel olarak Libya sahnesinin geleneksel tezahürleri olan siyasallaşmanın doğasının hakim olduğu bir zihniyet ve tepkiyle dağıtılmış ve ele alınmışken, Zaviye bölgesindeki bu ana belirtilerin özeti olarak, Libya’daki durumun hala kaosa tanık olduğu düşünülebilir. Ancak Zaviye arenası, Libya’daki güvenlik kaosunun nedeninin ordu ile paramiliter güçler ve unsurlar arasındaki çekişme olması gerekmediğini de gösteriyor, Nitekim öngörülen başka ihtimaller de var, ancak oluşturdukları tehlikeye rağmen onlara dokunulmadı.
Libya güvenlik servisleri ne yaparsa yapsın, buz oluşumunun görünen kısmıyla ilgilenecekleri düşünülebilir. Özellikle Nijer, Çad, Mali ve diğer komşu ülkelerden gelen yabancı paralı askerler, petrol gibi devletin tam olarak kontrol edemediği çok büyük servetleri yöneten bir şebeke iken, Trablus’taki güvenlik güçleri başkentte resmi belgeleri olmayan yabancı sebze satıcılarına karşı kampanya yürütüyor. Yerel gözlemciler, ülkede paralel ve kayıt dışı ekonominin büyümesi nedeniyle bu sisteme siyasi ve güvenlik çevrelerinin sızdığını söylüyor.
Olası Fırsat
Öte yandan, belki de bu açıdan bakıldığında, bu olgunun yok edilmesi olasılığı, Libya’daki siyasi ve güvenlik güçleri için bir fırsat oluşturabilir. Güvenlik servislerinin yapısındaki boşlukları gidermek için bir baskı faktörü, uluslararası güçlerin, bu güçlerin etkisi ışığında bu kurumlara destek sağlamak için hareket etmeleri ve paralı askerlerin ülkeden çıkarılması maddesini harekete geçirme için üçüncü bir baskı unsuru oluşturabilir. Ancak, askeri bölünmeyi sona erdirmek ve geleneksel olmayan fenomenler, özellikle de ulusötesi organize suç örgütleri karşısında güvenliği empoze edebilecek güç olmaya devam eden askeri teşkilatı birleştirmek için bir kırmızı ışık olarak bundan daha fazlası olabilir.
Nihayetinde, siyasi süreç, güvenlik kontrolüne ve Libyalıların sabırsızlıkla beklediği seçim sürecini yürütmek için mümkün olan en düşük düzeyde istikrarın dayatılmasına tabi olmaya devam ediyor. Bu, siyasi süreci bitirmek için siyasi yolun hala yavaş olmasına rağmen oldu. Komite (6+6), güvenlik ve siyasi boyutlarıyla zayıf Libya sahnesindeki mevcut dinamiklerin doğasının bir başka göstergesi olarak, seçim sürecini yürütmek için gerekli yasal gereklilikleri yerine getirmek için harekete geçmedi. Bunlar, Libya sahnesinin gerekli istikrara geçişin önündeki ana engelleri aşmadığını yargılamak için yeterli göstergelerdir.